Ouderen zijn een kwetsbare groep als het gaat om criminaliteit: in en om hun huis, op straat en online. Als we willen dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig wonen, dan is het belangrijk om meer aandacht te hebben voor veiligheid. En daar schort het bij veel gemeenten aan. Daarom pleit Liane den Haan voor landelijke regie en een structurele aanpak om te zorgen voor het verbeteren van de weerbaarheid van ouderen.
Bij de begrotingsbehandeling van Justitie en Veiligheid vroeg Liane den Haan met name aandacht voor de veiligheidsissues die mensen rechtstreeks raken. Natuurlijk zijn bijvoorbeeld ondermijning van het gezag en drugscriminaliteit ontzettend belangrijk, maar vlak de impact van kleinere criminaliteit die mensen direct en persoonlijk treft niet uit, betoogde Liane. Ze gaf het voorbeeld van een ruim tachtigjarige dame die op straat was beroofd en daarbij ten val kwam. Ze brak haar heup en kon na revalidatie niet meer naar huis. “Voor haar was de impact enorm. En vooral daar wil ik bij stilstaan”, zei Liane tegen minister Grapperhaus.
Cybercriminaliteit lijkt ver weg, maar is dichtbij
“Veel ouderen zijn bang om slachtoffer te worden van een woningoverval of van oplichting via internet”, stelde Liane. “En die angst is terecht: uit onderzoek blijkt dat ouderen zowel online als offline helaas nog steeds een kwetsbare groep zijn.” Cybercriminaliteit lijkt ver weg, maar is dichtbij! Liane vindt dat er structureel geïnvesteerd moet worden in zaken die van belang zijn om criminaliteit tegen te gaan, met name die gericht op kwetsbare ouderen. Waarbij vooral ook de online veiligheid belangrijk is. “De totale schade als gevolg van phishing en bankhelpdeskfraude was in de eerste zes maanden van 2021 ruim 22,5 miljoen euro. Ter vergelijking: de totale schade van deze fraudevormen bedroeg in heel 2020 39,5 miljoen euro”, aldus Liane.
Structurele aanpak
Door phishing en spoofing worden mensen jaarlijks voor tonnen opgelicht. “Ik vind dat zorgwekkend”, zei Liane, en zij pleitte – net als de banken in Nederland – voor een integrale aanpak om digitale fraude te bestrijden. “Deze aanpak moet structureel worden, want te vaak zie ik projecten en pilots die worden opgestart en – ondanks hun succes – meestal geen vervolg krijgen.”
Meer aandacht bij gemeenten
Liane stelde tijdens het Veiligheidsdebat ook voor een (inkomensafhankelijke) subsidie te verstrekken aan ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid die hun woning willen beveiligen. Ze constateerde dat er al enkele gemeenten zijn die zo’n subsidie hebben en ze vroeg aan minister Grapperhaus om hoeveel gemeenten dat gaat. Liane vindt ook dat de landelijke overheid ervoor moet zorgen dat bij alle gemeenten in ons land meer aandacht komt voor financieel misbruik van ouderen. “Jaarlijks zijn honderdduizenden ouderen slachtoffer van financieel misbruik en dat is het topje van de ijsberg, want er wordt vaak geen aangifte gedaan”, hield Liane de minister voor. Er is nu slechts in 36 gemeenten een Brede Alliantie Veilig Financieel Ouder Worden, dat zouden er veel meer moeten worden. “Landelijke regie op dit punt is hard nodig”, aldus Liane, “want gemeenten moeten meer oog hebben voor de veiligheid van ouderen.”
De volledige inbreng van Liane den Haan bij de begrotingsbehandeling van Justitie & Veiligheid met minister Grapperhaus:
“We hebben het vandaag over zaken als ondermijning en zware criminaliteit. Uiteraard zeer urgente thema’s, maar voor veel mensen en met name ouderen gaat het bij veiligheid vooral over vragen als:
Durf ik nog de straat op als het donker is?
Durf ik nog wel te pinnen in een druk winkelcentrum?
Durf ik online mijn bankzaken te doen?
We zien dat de maatschappij verhardt, kijk maar naar rellen van het afgelopen weekend. Ik vraag mij soms oprecht af: In wat voor een land leven we? Dat zelfs onze hulpverleners moeten dealen met agressie en geweld is ongekend en verwerpelijk. Fysiek en (digitaal) verbaal geweld en agressie tegen onze hulpverleners, handhavers en politici moet zwaarder worden gestraft.
Daarbovenop vind ik dat er strengere straffen moeten komen voor geweldsdelicten waarvan ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid slachtoffer worden.
Ik sprak een oudere dame van ver in de 80 die op straat was beroofd en daarbij was gevallen. Ze brak haar heup, kwam in het ziekenhuis en vervolgens in het revalidatiecentrum terecht en kon daarna niet meer terug naar haar eigen huis. De impact was voor haar enorm. En met name daar wil ik vandaag bij stilstaan.
We worden in Nederland gemiddeld steeds ouder en zijn vaak tot op hoge leeftijd relatief gezond en vitaal. Het grootste deel van de ouderen in ons land woont dan ook zelfstandig. Dat is fijn, maar het is daarbij belangrijk dat mensen zich veilig voelen: thuis, op straat en online. Veel ouderen zijn bang om slachtoffer te worden van een woning of straatoverval, babbeltrucs of van oplichting via internet. En die angst is terecht: uit onderzoek blijkt dat ouderen zowel online als offline helaas nog steeds een kwetsbare groep zijn.
Ik vind dan ook dat er in 2022 en ook daarna structureel moet worden geïnvesteerd om criminaliteit tegen te gaan. Ik ben blij dat er wordt ingezet op meer agenten op straat en in ‘digitale wijkagenten’. Op die manier is de politie niet alleen fysiek in de wijk aanwezig, maar ook op het web dichtbij. Maar wat mij betreft is er meer nodig.
Allereerst moeten we zorgen dat mensen zich thuis, in hun eigen huis, zo veilig mogelijk voelen. Niet iedereen heeft geld om zijn of haar huis goed te beveiligen. Daarom stel ik voor dat er een (inkomensafhankelijke) subsidie komt voor ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid die hun woning willen beveiligen. Een subsidie voor een lamp die aangaat als je bij de voor- of achterdeur komt, voor goed hang- en sluitwerk, maar ook voor een kierstandhouder zodat de deur niet meteen open kan worden geduwd als iemand aanbelt die van plan is een overval te plegen.
De kosten hiervan zijn niet groot en het voorkomt veel psychisch en in sommige gevallen ook fysiek leed.
Er zijn al enkele gemeenten die een subsidie aanbieden aan inwoners om hun koophuis te beveiligen volgens het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Kan de minister aangeven hoeveel gemeenten een subsidie hebben voor het beveiligen van je huis? En kan de minister ook aangeven of er naast koopwoningen ook subsidiemogelijkheden zijn voor huurwoningen? Daarnaast vraag ik me af hoe bekend de bestaande subsidieregeling is? Kan de minister aangeven hoeveel mensen in 2020 en dit jaar gebruik hebben gemaakt van deze subsidie?
Daarnaast heeft een aantal gemeenten (onder meer in Almere, Nissewaard, Eindhoven en Den Haag) in 2019 een pilot gedaan om in wijken waar veel wordt ingebroken gratis of gesubsidieerd een digitale deurbel te installeren. Ik las dat bewoners zich daardoor weliswaar veiliger voelen, maar dat niet valt te concluderen of de criminaliteit daadwerkelijk is afgenomen. En dat er vragen zijn bij de privacy in verband met de beelden van de camera’s. Kan de minister aangeven wat de lessons learned zijn van deze pilot en of deze pilot – als hij succesvol was – is omgezet naar een langlopend programma? En hoeveel gemeenten daar aan mee doen of hebben gedaan?
Het kabinet wil meer inzetten op preventie en bescherming van kwetsbare mensen. Door goede voorlichting en door mensen weerbaar te maken is de kans kleiner dat zij slachtoffer worden van criminaliteit. Ik vind dat een goede zaak, want is het belangrijk dat mensen goed en veilig ouder kunnen worden in ons land. Maar ook omdat het op termijn geld bespaart: ouderen en mensen die kwetsbaar zijn die zich veilig voelen doen immers minder beroep op zorg en ondersteuning en kunnen langer zelfstandig wonen.
Ook online veiligheid is daarbij belangrijk. De totale schade als gevolg van phishing en bankhelpdeskfraude was in de eerste zes maanden van 2021 ruim 22,5 miljoen euro. Ter vergelijking: de totale schade van deze fraudevormen bedroeg in heel 2020 39,5 miljoen euro.
Ouderen zijn relatief vaak slachtoffer van phishing en spoofing. Mensen worden jaarlijks voor tonnen opgelicht, wat hun vertrouwen en gevoel van veiligheid enorm schaadt. Ik vind dat zorgwekkend en ben het eens met de banken die samen met de overheid en andere betrokken partijen vaart willen maken om te komen tot een integrale aanpak om digitale fraude te bestrijden.
Ik pleit ervoor dat deze aanpak structureel ingezet gaat worden. Want te vaak krijgen projecten en pilots die worden opgestart en – ondanks hun succes –geen vervolg.
Dat geldt ook voor de Veiligheids-10-Daagse. Tijdens deze 10-daagse vonden overal in het land informatiebijeenkomsten plaats. Ouderen konden gratis meedoen aan workshops waarbij ze praktische tips kregen over veiligheid: in en om de woning én online. Door corona was het uiteraard niet mogelijk om deze 10-daagse in 2020 te organiseren, maar los daarvan wil ik de minister graag vragen waarom er ieder jaar opnieuw subsidie moet worden aangevraagd voor zo’n project? Waarom wordt dit niet een geborgd programma met een programmaleider bij het ministerie zodat het een langlopend karakter krijgt en de bekendheid en impact groter is?
Daarnaast is er de campagne ‘Senioren en Veiligheid’ van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Onder de slogan ‘Maak het oplichters niet te makkelijk’ wordt vier weken per jaar aandacht besteed aan verschillende vormen van criminaliteit: meekijken bij pinnen, babbeltrucs, hulpvraagfraude (via bijvoorbeeld WhatsApp) en phishing.
Kan de minister aangeven hoeveel mensen met deze campagne worden bereikt? En wordt deze campagne jaarlijks herhaald?
Ik ben ervan overtuigd dat we ouderen en kwetsbare mensen zo direct en persoonlijk moeten bereiken om ze weerbaarder te maken. Met voorlichting in buurtcentra en bibliotheken en als ouderen dat willen ook thuis, waarbij iemand tips en advies krijgt om z’n veiligheid te vergroten. Zet gepensioneerde agenten in om in bibliotheken en buurthuizen en bij ouderen thuis zo’n veiligheidsadvies te geven. Graag een reactie van de minister.
Dan financiële uitbuiting van ouderen. Doordat veel geldzaken tegenwoordig online worden gedaan, is het sommige ouderen, maar ook voor mensen die niet digi-vaardig zijn, vaak lastig om hun eigen financiën bij te houden. Dit maakt hen afhankelijk van anderen. Helaas zijn er mensen die deze afhankelijkheid misbruiken. Bijvoorbeeld bij het pinnen of internetbankieren.
Jaarlijks zijn honderdduizenden ouderen slachtoffer van financieel misbruik en dat is het topje van de ijsberg, want er wordt vaak geen aangifte gedaan. In 75 procent van de gevallen gebeurt het financieel misbruik namelijk door een familielid en dat maakt het voor veel ouderen moeilijk om aan de bel te trekken. Dan moet iemand immers erkennen dat de persoon die zij vertrouwen, misbruik maakt van hun afhankelijkheid. En omdat mensen geen melding maken of aangifte doen, blijft financieel misbruik vaak onopgemerkt en kan het misbruik lang doorgaan.
Om dit financieel misbruik te voorkomen, te signaleren en te stoppen is, aansluitend op het project Ouderen in Veilige Handen, in 2015 de Brede Alliantie Veilig Financieel Ouder Worden opgericht. Doel was om een integrale aanpak tot stand te brengen, op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Als ik op de site van de alliantie kijk, dan zijn er nu in maar 36 gemeenten lokale allianties.
Kan de minister aangeven waarom er niet in veel meer gemeenten ingezet wordt op het tegengaan van financiële ouderenmishandeling? Wat doen gemeenten en is dit genoeg?
Naar mijn mening is er op dit punt landelijke regie nodig. Het lijkt me ook belangrijk dat dit van het ministerie van VWS over moet gaan naar het ministerie van J&V. Staatssecretaris Blokhuis van VWS heeft daar een toezegging over gedaan, maar dit is niet opgepakt. Kan de minister hier een update over geven?
Ook onze politie heeft te maken met de demografische ontwikkelingen. Het korps vergrijst en het is van essentieel belang dat er voldoende instroom plaatsvindt en dat we de huidige mensen vast kunnen houden. Dat betekent investeren. In hun brief van vandaag pleiten de politievakbonden voor een extra bedrag van 300 miljoen dat gelijk staat aan 2300 FTE politiemensen.
Het lijkt mij, zeker gezien het huidige tijdsgewricht en gezien de enorme druk op onze politiemensen, hard nodig om hun verzoek zeer serieus nemen. Is de minister bereid te deze investering van de extra 300 miljoen te doen?
Het zijn moeilijke tijden. Voor een ieder van ons. Jongeren voelen zich beknot in hun vrijheden en zien weer online lessen in het verschiet, ouderen hebben weer de angst om straks alleen kerst te moeten vieren en een ieder is corona en alle maatregelen ontzettend zat. En wat je daar ook vindt en hoe je er ook over denkt, laten we in ieder geval onze hulpverleners en elkaar respecteren. Wees, juist in deze moeilijke tijden, een beetje lief voor elkaar.”
