Het stijgende tekort aan zorgmedewerkers is één van de grootste uitdagingen van ons land. Niet alleen omdat Nederland met zeven miljoen 50-plussers snel vergrijst, maar ook omdat er steeds minder jongeren de arbeidsmarkt op komen. Liane den Haan roept de Tweede Kamer vandaag op om met een masterplan ‘Zorg voor de arbeidsmarkt’ te komen, waarbij er eindelijk landelijke regie komt en ministeries samenwerken aan concrete oplossingen.
“De adviezen over het oplossen van het tekort aan zorgmedewerkers vliegen je om de oren”, zegt Liane den Haan. “Er zijn al enorm veel succesvolle pilots uitgevoerd, waar echter nooit een vervolg aan is gegeven. Er ligt een actieprogramma ‘Werken in de Zorg’, maar wat wordt er gedaan om al die adviezen op te pakken en te implementeren?”
“We kennen de knelpunten, maar weten die onvoldoende om te zetten naar lange termijn oplossingen in de praktijk”, vervolgt Liane. “Daarvoor zijn twee dingen cruciaal: landelijke regie én meer integrale samenwerking tussen de ministeries. Alleen dan gaat het werken. Daarom pleit ik voor een integraal masterplan ‘Zorg voor de arbeidsmarkt’ waarin onder meer de volgende zaken worden aangepakt:
• Betere aansluiting van de zorgopleidingen met de praktijk. Nu lopen mbo 4-scholieren bijvoorbeeld hun eerste stage vaak in een verpleeghuis, terwijl ze niet zijn voorbereid om zorg te verlenen aan mensen met dementie. De uitstroom daardoor is te voorkomen.
• Benutten van capaciteiten van potentieel, waaronder nieuwkomers in ons land die een zorgopleiding hebben gevolgd en/of al in de zorg hebben gewerkt in het land van oorsprong. Dit kan door maatwerk-opleidingen te ontwikkelen.
• Nieuwe vormen van arbeidscontracten. We moeten kijken naar mogelijkheden om een arbeidscontract anders in te richten. Bijvoorbeeld een flex-overeenkomst in loondienst met de daarbij behorende rechtszekerheden, maar met behoud van flexibiliteit. Zodat de zorgprofessional zelf de regie houdt over het aantal uren en wanneer hij of zij werkt. Op deze manier kunnen zorgorganisaties medewerkers makkelijker binnenhalen en aan zich binden.
• Verbeteren van het imago van de zorg en vooral de ouderenzorg, zodat meer jongeren voor een opleiding en carrière in de zorg kiezen.
• Zij-instroommogelijkheden verbeteren, onder meer door maatwerk-opleidingen en arbeidscontracten op maat.
• Leeftijdsdiscriminiatie aanpakken, zodat ouderen sneller aan een baan komen.
• Tijdig omscholen en een leven lang leren; om ouderen binnen de zorg te houden.
• Meer aandacht voor cultuurdiversiteit in de zorg, zodat migranten ouderen de zorg (thuis of in het verpleeghuis) krijgen die zij nodig hebben.
“In het masterplan moet niet alleen aandacht zijn voor de instroom van nieuwe medewerkers in de zorg, maar ook voor het behoud van zorgprofessionals”, vindt Liane. “Voor dat laatste moeten we niet alleen kijken naar het salaris, maar vooral naar secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals doorgroeimogelijkheden en inspraak voor medewerkers, bijvoorbeeld over hun werktijden. Alles met het doel om de werkdruk van medewerkers in de zorg te verlagen. En om ervoor te zorgen dat alle Nederlanders die ouder worden straks ook nog kunnen rekenen op de zorg die zij nodig hebben.”
Inbreng van Liane den Haan bij het commissiedebat Arbeidsmarktbeleid in de zorg, mede namens de heer Kuzu van Denk en mevrouw Van der Plas van BBB.
“We praten vandaag over misschien wel de grootste uitdaging in de zorg: Hoe behouden we en hoe krijgen we genoeg personeel?
Allereerst wil ik het hebben over de opleidingen van zorgprofessionals. Uit een recent onderzoek van RegioPlan blijkt dat van de zorgverleners die de sector verlaten 40 procent korter dan twee jaar in dienst was. Eén van de oorzaken is het gebrek aan goede begeleiding, zowel de SER als de Raad Volksgezondheid en Samenleving concluderen dat. Een andere oorzaak die ik vaak hoor is dat de opleidingen onvoldoende aansluiten op de praktijk, zodat jongeren al na het eerste of tweede jaar uitstromen en dus verloren gaan voor de zorg. Een voorbeeld: op een mbo 4-verpleegkundigenopleiding beginnen ze met onderwerpen die niet aansluiten op de eerste stage, veelal in het verpleeghuis. Vervolgens moeten hele jonge mensen – van 16, 17 jaar – de praktijk in en worden ze geconfronteerd met ouderen met dementie. Daar worden ze, voorafgaand aan hun stage, totaal niet op voorbereid.
Vervolgens worden dan deze jonge leerlingen ook vaak nog volledig ingezet en staan zelfs soms alleen op een woning met ouderen met dementie, zoals mijn dochter bijvoorbeeld is overkomen in haar eerste jaar. Dat is heftig en je ziet dan ook veel uitstroom. In mijn ogen te voorkomen. Is de minister bereid om in gesprek te gaan met onderwijsinstellingen om hier iets aan te doen?
Ook een punt van aandacht voor de opleidingen is om voldoende aandacht te schenken aan cultuurdiversiteit in de zorg. De eerste generatie migranten komt op een leeftijd dat zij zorg thuis en in het verpleeghuis nodig heeft. Ik raad iedereen aan om het boek Yemma van Mohammed Benzakour te lezen om te begrijpen voor welke uitdagingen we op dit gebied staan en zou hier graag, samen met de fractie van Denk, een keer een aparte rondetafelbijeenkomst over organiseren.
Steeds meer zorgmedewerkers vertrekken uit loondienst en keren terug als ZZP’er. Ze worden zelfstandige omdat ze meer vrijheid hebben en hun uren zelf kunnen indelen, waardoor hun werk beter aansluit op hun privéleven. Dit zorgt voor meer druk op werknemers in loondienst. En zorgorganisaties hebben te kampen met hogere kosten voor minder personeel. De arbeidsmarkt verandert.
Ik denk dat we anders moeten gaan nadenken over arbeidscontracten. Kunnen we niet kijken naar mogelijkheden om een arbeidscontract anders in te richten? Bijvoorbeeld een soort flex-overeenkomst in loondienstverband met bijbehorende rechtszekerheden, maar met flexibiliteit zodat de zorgprofessional zelf de regie behoudt. Zo houdt je mensen makkelijker binnen. Is de minister bereid mee te denken over zo’n flexibel arbeidscontract? En is hij bereid te onderzoeken of er drempels zijn in wet- en regelgeving bij herintredende ex-zorgprofessionals in de ouderenzorg?
Recent onderzoek van het CNV gaf aan dat ouderen moeilijk aan het werk komen. In dat onderzoek zaten ook ex-zorgprofessionals die moeilijk aan een baan komen. Met de huidige arbeidsmarkt in de zorg begrijp ik dat echt niet.
En dan tot slot, de adviezen over het oplossen van het tekort aan personeel in de zorg vliegen ons om de oren. Er zijn talloze pilots die succesvol zijn geweest maar dan stoppen. Er ligt een actieprogramma Werken in de Zorg, maar biedt dat programma genoeg handvatten om al die adviezen en goede voorbeelden te implementeren?
We weten waar de knelpunten liggen, nu wordt het tijd voor concrete acties die uitgevoerd worden in de praktijk. En daar is meer landelijke regie voor nodig. Daarom wil ik pleiten voor een integraal masterplan met landelijke regie waar de relevante ministeries zoals Sociale Zaken, VWS en Onderwijs allemaal bij betrokken zijn. Ik vermoed dat de minister gaat zeggen dat dit aan een volgend kabinet is, maar toch hoor ik graag wat hij hiervan vindt. En of hij dit wil overnemen in een warme overdracht aan zijn opvolger.”
