In zijn nieuwste publicatie ‘Burgerperspectieven’ rapporteert het SCP op basis van onderzoek dat Nederlanders de situatie in ons land opnieuw slechter inschatten dan voorheen. Veel inwoners zijn weliswaar redelijk tevreden over hun eigen situatie, maar hebben desondanks klachten en/of zorgen over bijvoorbeeld de economie. Verontrustend is vooral dat teveel mensen van mening zijn dat de situatie in ons land gaandeweg slechter wordt. Zij houden de politiek in Den Haag daarvoor in grote mate verantwoordelijk. Gedurende 2022 nam de proportie inwoners die ontevreden is over de politiek toe van 49 tot 60 procent. Die trend is niet nieuw, maar de sterke stijging van ontevredenheid is om allerlei redenen zeer zorgwekkend. Alle reden dus ook voor enige zelfreflectie, zeg ik na 750 (tropen)dagen in de Tweede Kamer.
De kern van de zaak is dat burgers steeds minder vertrouwen krijgen in de effectiviteit van de overheid. Het vermogen om maatschappelijke problemen daadwerkelijk op te lossen wordt in toenemende mate in twijfel getrokken. Dat is begrijpelijk, maar ik laat het bekende rijtje van rampendossiers die dit kunnen illustreren maar even achterwege. En natuurlijk kan het feit niet ontkend worden dat het functioneren van overheid en politiek direct gerelateerd is aan de inhoud van het beleid en/of het bestuurlijk gedrag van uitvoerenden. Allebei mensenwerk dus. De waarnemingen van het SCP vragen dus om zelfreflectie van politici.
Wat mij persoonlijk toch erg is tegengevallen is dat politiek in de Tweede Kamer nog veel meer marketing is dan ik tevoren had verwacht. De Kamer is blijkbaar verworden tot het meest spannende theater van Nederland. Het is dus ook niet vreemd dat de media het politieke bedrijf soms als sport of als amusement verslaan. De verkiezingen worden als een grote spelshow in beeld gebracht. Nadruk op scoren en scorebordjournalistiek zijn aan de orde van de dag. Die scoringsdrang bevordert oppervlakkigheid en gebrek aan nuances.
De grote toename van het aantal communicatiemedewerkers in alle overheidslagen en -diensten laten zien dat de sales-functie bij de overheid steeds belangrijker wordt. Bij een gelijk overheidsbudget gaat dit ten koste van de inhoud. Ontevredenheid van burgers is het verschil tussen de waargenomen prestaties van de overheid en het verwachtingspatroon. De nadruk op mooie praatjes die geen gaatjes vullen is op den duur echt contraproductief. Als we het vertrouwen willen terugwinnen, moeten bestuurders en politici eerst eens goed in de spiegel durven te kijken. Meer inhoudelijke kwaliteit en minder promotie, of ‘uitleggen’ zoals het eufemisme luidt, lijkt me nuttig.
Waar het teveel over gaat is hoe je als politicus in de pers kunt komen. En dan heiligt het doel al snel de middelen. Ik ervaar die druk zelf ook. Een motie aannemen om voortijdig medicijnen voor ALS-patiënten vrij te geven, los van overwegingen van prijs, kwaliteit en gevolgen elders, is aantrekkelijk als je in een goed blaadje wilt komen bij de doelgroep. Overall gezien is het niet verstandig, maar ga het maar eens uitleggen. Ik vind dat moeilijk en Kamerleden worstelen elke dag met dit soort overwegingen. Het is lastig om een goed evenwicht te vinden. Saaie politiek of politiek met vervelende gevolgen is immers slecht te verkopen.
Als we het vertrouwen in overheid en politiek willen terugwinnen, dan denk ik dat er meer aandacht en waardering moet komen voor de saaie politiek en minder voor allerlei roeptoeterij. Onaangename waarheden moeten niet verbloemd worden. Maar de kern van de zaak blijft natuurlijk effectief beleid en effectieve beleidsuitvoering. Daar is nog een wereld te winnen, moeten we toegeven als we in Den Haag eens goed in de spiegel kijken.
Liane den Haan
Tweede Kamerlid voor GOUD Nederland
