Wonen in een hofje is gezellig en het bespaart zorgkosten. “Het is een geweldige manier van wonen”, stelt Liane den Haan vast bij een werkbezoek aan het hofje In den Groenen Tuin, pal in het centrum van Haarlem. “Zulke initiatieven en andere nieuwe woonvormen zouden er veel meer moeten komen!”
Het zijn de tiny houses avant la lettre, de hofjeshuisjes die met name in de zeventiende eeuw in heel Nederland werden gebouwd. Net als de moderne tiny houses die momenteel zo in de belangstelling staan, zijn ook de woningen in de hofjes klein, vaak maximaal vijftig vierkante meter. En net zoals wonen in een tiny house aan belangstelling wint, stijgt ook de populariteit van wonen in een hofje. Vooral onder ouderen.
Geliefd
“Niet vreemd dat wonen in een hofje geliefd is”, vindt Huib van Eesteren, voorzitter van de Stichting Landelijk Hofjesberaad. “Inwoners van een hofje kijken om naar elkaar, doen dingen samen en wonen ook nog eens in een vaak schitterende omgeving.” Samen met penningmeester Jan Willemink geeft Van Eesteren een rondleiding door hofje In den Groenen Tuin in Haarlem aan Liane den Haan en enkele van haar medewerkers. Liane is meteen enthousiast over de historische hofjeswoningen: “Dit is een geweldige manier van wonen. Mensen zorgen voor elkaar, het is gezellig én het bespaart ook nog eens zorgkosten.”
Belangen behartigen
Huib van Eesteren en Jan Willemink knikken glimlachend bij het horen van Lianes enthousiaste woorden. “Dat is precies waarom we zoveel tijd steken in de Stichting Landelijk Hofjesberaad”, vertelt Jan Willemink. “De stichting bestaat op 4 juni 2022 precies 25 jaar. Het doel is om de belangen van de hofjes in ons land beter te behartigen door het ontplooien van gezamenlijke initiatieven. Onze landelijke stichting telt 107 deelnemers die tussen 140 en 150 hofjes beheren. In totaal omvatten de hofjes zo’n 3500 huisjes.”
Lees verder onder de foto’s
Geen scheefgroei
De huisvesting in de hofjes valt in bijna alle gevallen onder sociale huur. De wachtlijst voor een hofjeswoning is vrij lang, omdat het tot wel vijf of zes jaar kan duren voordat er weer een woning vrijkomt. “De toewijzing voor zo’n historische woning gebeurt stijl”, lacht voorzitter Van Eesteren. “De regenten bepalen wie in aanmerking komt. Er wordt onder meer gekeken naar wie er in de groep past, qua leeftijd en zorgbehoefte. Belangrijk voor het goed functioneren van een hofje is dat er geen scheefgroei is, vandaar de toetsing.”
In den Groenen Tuin
Het werkbezoek van Liane vond plaats in hofje In den Groenen Tuin, pal in het centrum van Haarlem. Een statig doorgang geeft toegang tot de groene oase. De hectiek van de stad is meteen mijlenver weg bij het sluiten van de karakteristieke poort. In den Groenen Tuin is in 1616 gesticht en werd mogelijk doordat de rijke weduwe Catharina Jansdr. Amen haar vermogen aan het hofje naliet. “De hofjes werden vaak gesticht door vermogende inwoners met het hart op de goede plek en de vrouwen mochten er om niet komen wonen”, legt Huib van Eesteren uit. In het historische hofje in het Haarlemse stadscentrum wonen zeventien alleenstaande dames. In dat opzicht is er weinig veranderd tussen de zeventiende en de een-en-twintigste eeuw. De opzet van In den Groenen Tuin om kwetsbare, oudere mensen geborgenheid te bieden was ook al vier eeuwen eerder het doel. Ook toen waren de huisjes in de zogenoemde ‘liefdadigheidshofjes’ bestemd voor ouderen – meestal vrouwen – met weinig geld. In die tijd was het stichten van hofjes onderdeel van de armenzorg, dat is gelukkig heden ten dage niet meer nodig.
Besparing
De woningen in het Haarlemse hofje zijn circa 40 vierkante meter groot. Iedere bewonen betaalt een redelijke huur van tenminste 300 euro. Hofjes leveren de maatschappij heel veel op: gemeenschappelijk wonen bespaart tot 30.000 euro per zorgbehoevende per jaar. “En dan heb je het nog niet eens over hoe mensen zich voelen: welbevinden verslaat eenzaamheid”, voegt Liane aan. De twee bestuursleden beamen dat: in coronatijd werd er samen gegymd met Olga Commandeur op televisie. “Maar mensen die hier komen wonen moeten dat qua zorg wel aankunnen”, wijst Jan Willemink op een belangrijk punt. “Een hofje is geen verzorgingshuis. Bewoners moeten zelfstandig kunnen leven, dat kan wel bijvoorbeeld met thuiszorg.”
Lees verder onder de foto’s
Verduurzaming
Vanwege het historische belang hebben veel hofjes, net zoals In den Groenen Tuin, het predicaat Rijksmonument. Bij het verduurzamen van de hofjes kan dat soms tot conflicten leiden. “We willen de ramen, de houten vloeren en de daken van de hofjes isoleren”, vertelt Jan Willemink. “En elektrisch gaan koken in plaats van op gas. Dat kost per woning algauw 35.000 euro. Er is een tegenstelling tussen wat Rijksmonumentenzorg toestaat en wat nodig is op het gebied van die verduurzaming. We hebben daarover overleg met het Ministerie van VWS. Er komt nu een onderzoek bij tien hofjes naar de mogelijkheden en onmogelijkheden op het terrein van CO2-reductie. Dat onderzoek wordt uitgevoerd door een onafhankelijk bureau. Het is een hele uitdaging om de ambities met CO2-reductie te halen. Financiën, dat is het grootste struikelblok, maar ook de vraag wát er precies moet gebeuren. Het is nu nog onze ambitie om te verduurzamen, maar het zou zomaar weleens wetgeving kunnen worden. Daar anticiperen we nu al op.”
Duurder geworden
De inkomsten van stichtingen die hofjeswoningen beheren bestaan uit aandelen, opbrengsten van vastgoedeigendom en huurinkomsten. “Vergis je niet, het onderhouden van hofjes is duur, zeker als ze een Rijksmonument zijn”, zegt Huib van Eesteren. “Alleen al het schilderen van de hofjescomplexen kost twee ton. Subsidie aanvragen daarvoor loopt via de provincie, maar dat zou veel beter vanuit het Rijk kunnen plaatsvinden.” Dat er op 1 juli geen huurverhoging heeft plaatsgevonden vanwege de coronacrisis is goed nieuws voor huurders, maar heel bezwaarlijk voor stichtingen die hofjes beheren. “Het bouwen en verbouwen, onderhoud, materialen, het is allemaal flink duurder geworden de laatste tijd”, vertelt Raymond Brood, die Liane den Haan vergezelt tijdens het werkbezoek. “Door de bevriezing van de huren gaan de inkomsten niet evenredig mee omhoog”, vervolgt het bestuurslid van GOUD Nederland en tevens regent van twee hofjes. Huib van Eesteren en Jan Willemink beamen dat: “Het is een groot probleem; we hebben er onlangs een gesprek over gehad op het ministerie. Je kunt ook maar éénmaal subsidie aanvragen voor een complex. Maar hoe doe je dat als er meer mensen wonen? Je kunt niet alle woningen in één kaar aanpassen en opknappen.”
Oud en nieuw
Wonen in hofjes heeft in ieder geval de toekomst, net als wonen in tiny houses. In een nieuwbouwwijk in Arnhem wordt nu zelfs een hofjescomplex gebouwd met het geld van een driehonderd jaar oud legaat. Oud en nieuw, historisch en modern komen hier samen. “Midden in het historische stadshart van Haarlem zo’n geweldige oase van rust vinden is geweldig”, oordeelt Liane den Haan aan het einde van het werkbezoek. “Dit is een geweldige manier van wonen. Zulke initiatieven en andere nieuwe woonvormen zouden er veel meer moeten komen!”
